अखेर दोन्ही उपग्रह अंतराळात जोडले; स्पॅडेक्स मोहीम यशस्वी करणारा भारत बनला चौथा देश
#नवी दिल्ली
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने (इस्रो) गुरुवारी पुन्हा एकदा इतिहास रचला. इस्रोने स्पाडेक्स (स्पेस डॉकिंग एक्सरसाइज) मोहिमेअंतर्गत दोन उपग्रहांना यशस्वीरित्या अंतराळात डॉक करण्याची प्रक्रिया पूर्ण करत देशवासियांना खुशखबर दिली आहे. अमेरिका, रशिया आणि चीननंतर ही कामगिरी करणारा भारत चौथा देश ठरला आहे.
इस्रोने सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म ‘एक्स’वरील पोस्टमध्ये या बाबत माहिती दिली आहे. यात म्हटले आहे की, भारताने अंतराळ इतिहासात आपले नाव नोंदवले आहे. ‘गुड मॉर्निंग इंडिया, इस्रोने स्पेडेक्स मोहिमेत ‘डॉकिंग’मध्ये ऐतिहासिक यश मिळवले आहे. या क्षणाचा साक्षीदार असल्याचा देशाला अभिमान वाटतो’, असे ट्विट इस्रोने केले आहे. यापूर्वी इस्रोने दोन वेळा डॉकिंगचे प्रयत्न केले होते. परंतु तांत्रिक अडचणींमुळे ते ७ आणि ९ जानेवारी रोजी ही मोहीम यशस्वी होऊ शकली नव्हती. १२ जानेवारीला हा उपग्रह १५ मीटर आणि ३ मीटर अंतरापर्यंत आणण्यात इस्रोला यश आले. इस्रोने सांगितले होते की, १५ मीटर आणि नंतर ३ मीटरपर्यंतचे अंतर यशस्वीरित्या पार करण्यात आले आहे. यानंतर उपग्रहांना सुरक्षित अंतरावर नेण्यात आले. डेटाचे विश्लेषण केल्यानंतर डॉकिंग प्रक्रिया पूर्ण केली जाईल.
स्पाडेक्स मिशनचे महत्त्व
स्पाडेक्स मिशन इस्रोने २० डिसेंबर २०२४ रोजी प्रक्षेपित केली होती. यामध्ये एसडीएक्स ०१ (चेसर) आणि एसडीएक्स ०२ (टार्गेट) हे दोन छोटे उपग्रह पृथ्वीच्या भूस्थिर कक्षेत पाठवण्यात आले होते. भारतीय अंतराळ कार्यक्रमासाठी डॉकिंग तंत्रज्ञानाचे प्रात्यक्षिक करणे हा या मोहिमेचा उद्देश होता. चांद्रयान-४ सारख्या मोहिमांमध्ये डॉकिंग तंत्रज्ञानाची आवश्यकता भासणार आहे, ज्यात चंद्रावरून नमुने आणून ते पृथ्वीवर परत आणले जाणार आहेत. याशिवाय २०२८ पर्यंत प्रक्षेपित करण्यात येणारे भारताचे अंतराळ स्थानक ‘इंडियन स्पेस स्टेशन’च्या स्थापनेसाठीही हे तंत्रज्ञान महत्त्वाचे ठरणार आहे. या मोहिमेअंतर्गत पहिले दोन उपग्रह २० किलोमीटर अंतरावर ठेवण्यात आले होते. त्यानंतर चेसर उपग्रहाने टार्गेट सॅटेलाईटकडे जाऊन ५ किमी, १.५ किमी, ५०० मीटर, २२५ मीटर, १५ मीटर आणि शेवटी ३ मीटर हे अंतर पार केले. त्यानंतर दोन्ही उपग्रह एकत्र जोडले गेले. डॉकिंग नंतर उपग्रहांमधील शक्तीहस्तांतरणाचे प्रात्यक्षिक इस्रोतर्फे दाखवण्यात आले आणि त्यानंतर पुन्हा दोन्ही उपग्रहांना वेगळे करून आपापले पेलोड ऑपरेशन सुरू करण्यात आले.
चांद्रयान-४ मोहिमेत डॉकिंग आणि अनडॉकिंग प्रक्रिया महत्त्वाची भूमिका बजावणार आहे. या मोहिमेत वेगवेगळ्या प्रक्षेपण वाहनांमधून दोन मॉड्यूल अंतराळात प्रक्षेपित केले जातील, जे जिओसिंक्रोनस ट्रान्सफर ऑर्बिट (जीटीओ) मध्ये डॉक करतील. चंद्रावरील नमुने गोळा करून ते पृथ्वीवर परत आणण्यासाठी डॉकिंग तंत्रज्ञानाचा वापर केला जाणार आहे. याशिवाय मानवी मोहिमा आणि अंतराळ स्थानकांसाठीही या तंत्रज्ञानाचा आणखी विस्तार करण्याची योजना आहे. स्पाडेक्स मोहिमेच्या यशस्वी डॉकिंग चाचणीमुळे भारताला अंतराळ विज्ञानात आणखी एक महत्त्वाचा टप्पा गाठण्यास मदत झाली आहे. येत्या काळात इस्रोच्या महत्त्वाकांक्षी अंतराळ मोहिमांसाठी ही मोहीम मैलाचा दगड ठरणार आहे.
